Blog Transportowy na YouTube funkcjonuje już od ponad 16 lat. Nazwa kanału to Lukaszwo – Transport Movies. Według statystyk łącznie znajdziecie na nim 704 filmy. Siedem z nich opublikowałem w lutym 2025. Większość to krótkie tak zwane shorty i jeden większy film jakości 4K. Tematyka autobusowa i kolejowa, z Polski oraz z zagranicy.
Zaczynam od dużego, ponad 4 minutowego materiału 4K. Prezentuje on różne wersje kultowych radzieckich spalinowych zespołów trakcyjnych serii DR1 (ДР1). Nagrywałem je na początku października 2024 w Rydze, na tamtejszej głównej stacji Rīga-Pasažieru.
Fragment filmu. Trzy spalinowe zespoły trakcyjne serii DR1. Na pierwszym planie podstawiająca się jednostka DR1A-198.3/189.4/246.6.
Fragment filmu. Do „szopy” zjeżdża zmodernizowana DR1AC-227 + DR1AC-219.
Jednostki DR1, które udokumentowałem w Rydze, stopniowo prezentuję w Blogu Transportowym, jako seria o nazwie „Pociągi w Rydze”. Tu link do części pierwszej.
Pozostajemy w temacie kolejowym, ale w Polsce. Również trakcja spalinowa. Stacja Kraków Główny, z której właśnie odjeżdża rozpoczynający bieg pociąg IC „Hetman” do Hrubieszowa Miasta. Skład pięciu wagonów prowadzi PESA SU160-003. Nagrywałem 22 stycznia 2025.
Pozostałe kilka nagrań prezentuje autobusy. Brzezinka koło Oświęcimia. Teren przy byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym Auschwitz II - Birkenau. Autobus MAN Lion's City G nr 1 (WPR 2830U) kończy kolejny kurs na bezpłatnej linii łączącej byłe obozy. Pojazd jest obecnie eksploatowany przez firmę Drobisz-Tur. Malowanie wrocławskie, bo wcześniej kursował po stolicy Dolnego Śląska. Nagrywałem 1 lutego 2025.
Wielka Brytania, Londyn. Miejscówka bardzo popularna wśród turystów. Dzielnica rządowa, ulica Whitehall. Obok słynnej straży konnej przejeżdża Wright New Routemaster nr LT629 na linii 24. 8 lutego 2025.
Nadal Londyn. Ponownie piętrowa ikona miasta, czyli Wright New Routemaster. Tym razem autobus nr LT758 na linii 390 w relacji Victoria Bus Station – Archway. Euston Road. 8 lutego 2025.
Ponownie kolej. Wielka Brytania. Stacja Luton Airport Parkway. Wjeżdża na nią pociąg Luton Airport Express kolei East Midlands Railway w relacji Corby - London St Pancras International. Obsługują go elektryczne zespoły trakcyjne serii 360 (Siemens Desiro) nr 118 + 108. 8 lutego 2025.
Ostatni z opublikowanych w lutym 2025 krótkich filmów powstał w Rydze. Stacja Rīga-Pasažieru. Wjazd spalinowego zespołu trakcyjnego RVR DR1A. Składak złożony z elementów różnych pojazdów. Wagon sterowniczy 246.6, wagon środkowy 189.4 i silnikowo-sterowniczy 198.3. 2 października 2024.
Jak już pisałem, łotewskie pociągi prezentuję w dedykowanej serii wpisów. To samo dotyczy londyńskich autobusów (tu link). Niedługo także zajmę się pociągami na stacji Luton Airport Parkway.
Tym wpisem rozpoczynam serię materiałów dotyczących autobusów kursujących po Londynie. Bez wątpienia są to pojazdy wyjątkowe i mocno egzotyczne dla osób z innych rejonów świata. Jednocześnie najbardziej rozpoznawalne, bo chyba każdy kojarzy czerwone, piętrowe autobusy ze stolicą Wielkiej Brytanii. Pojawiają się one w filmach, reklamach, a nawet na puszkach z herbatą, czy ciastkami.
Najbardziej rozpoznawalnym i kultowym z londyńskich autobusów jest Routemaster. Wprawdzie już wycofany z obsługi tamtejszej komunikacji miejskiej, lecz nadal regularnie pojawiający się na ulicach miasta. To właśnie Routemaster jest bohaterem tej części.
Piętrowe autobusy AEC Routemaster powstawały w latach 1954–1968 w londyńskim Southall. Nazwa AEC to skrótowiec od Associated Equipment Company. Brytyjski producent autobusów i ciężarówek, działający w latach 1912 – 1979.
Autobusy AEC Routemaster powstały na bazie projektu opracowanego przez zarządcę londyńskiego transportu publicznego – London Transport (pełna nazwa: The London Transport Executive). Były następcami wcześniejszego wspólnego projektu AEC i London Transport, czyli piętrowego autobusu Regent III RT, który wówczas był symbolem londyńskiej komunikacji miejskiej.
Jednym z zadań przewidzianych dla nowych Routemasterów było zastępowanie stopniowo likwidowanych trolejbusów oraz oczywiście starszych autobusów.
Pojazdy te wytwarzano w różnych wersjach. Najwięcej powstało egzemplarzy modelu RM. Ponad 2100 sztuk o długości 8,38 m. Na drugim miejscu znalazł się model wydłużony (do 9,12 m) RML. Powstały 524 egzemplarze. Inne wersje (różniące się długością, lokalizacją schodów, ilością reflektorów przednich i innymi elementami) to RMC (69 egzemplarzy), RCL (43 sztuki), RMF (51), RMA (65) i wyjątkowa, bo mająca tylko jednego przedstawiciela FRM – zupełnie inny wygląd, bo silnik umieszczono z tyłu. Dla komunikacji miejskiej Londynu przeznaczone były modele RM i RML. Łącznie wszystkich autobusów AEC Routemaster powstało 2876 egzemplarzy.
Co ciekawe, po latach zdarzało się, że wersje nieprzeznaczone dla londyńskiej komunikacji miejskiej finalnie trafiały do obsługi tras w ramach sieci London Transport. Tak było np. z dedykowaną dla linii lotniczych British European Airways wersją RMA. Powstałe w latach 1966 – 1967 pojazdy obsługujące linię specjalną do lotniska Heathrow, w drugiej połowie lat 70-tych zmieniły właściciela i realizowane zadania (wszystkie 65 egzemplarzy).
Routemastery szybko przypadły do gustu Londyńczykom. Technicznie również okazały się bardzo dobrymi pojazdami – decyzje kasacyjne zapadały tylko w przypadku znacznych uszkodzeń związanych np. z wypadkiem. Były wygodne, a dzięki obniżonej masie (aluminiowe nadwozie) również ekonomiczne. Dopiero w latach 80-tych zaczęły się „zwykłe” likwidacje. Nie zamierzano jednak tak szybko rezygnować z całej floty Routemasterów. Przechodziły one naprawy i modernizacje (np. wymiana silnika na nowy). Być może nadal kursowałyby po Londynie, lecz na przeszkodzie stanęło kilka czynników. Główny to bezpieczeństwo. Z tyłu nie było drzwi, więc co jakiś czas dochodziło do wypadków, także śmiertelnych. Inny istotny element to brak niskiej podłogi. Ekonomicznie stare AEC Routemastery również nie wychodziły najlepiej. Finalnie zapadła decyzja o zakończeniu eksploatacji tych kultowych pojazdów. Ostatni z nich z regularnej linii miejskiej zjechał w 2005 roku.
Nie oznaczało to na szczęście całkowitego zniknięcia tych pojazdów z ulic Londynu. Przez lata eksploatacji stały się ikoną tego miasta i wciąż po nim kursują. Niektóre zachowane w stanie oryginalnym, inne przebudowane na kabriolety lub po mocnej modernizacji wnętrza. Obsługują linie turystyczne, w tym specjalną T15.
Czy obecnie łatwo jest zobaczyć czynnego Routemastera na ulicach Londynu? Tak, ale zdecydowanie w centrum, przy największych atrakcjach miasta (np. Big Ben, Parliament St). W trakcie około 2 – 3 godzinnego sobotniego spaceru, który nie był ukierunkowany na „autobusowe polowanie” natrafiliśmy na pięć takich pojazdów, w tym dwa kabriolety.
AEC Routemaster RML o dawnym numerze taborowym RML2402 i z wciąż obowiązującą rejestracją JJD 402D pozował mi do zdjęć na New Oxford Street, skrzyżowanie z Shaftesbury Avenue. To rocznik 1966. Obecna własność firmy London Routemaster Bus Hire, która oferuje wycieczki po stolicy oraz wynajem historycznych autobusów na różne okazje - w tym przypadku ślub. Być może przewóz gości weselnych, a może jako limuzyna dla nowożeńców. Przy pozbawionym drzwi tylnym wejściu charakterystyczny kosz na zużyte bilety. Pod nim wypisano, że autobus może przewozić 72 pasażerów, w tym na dolnym poziomie 40, a na górnym 32. 8.02.2025.
Kultowe autobusy AEC Routemaster kursują na specjalnej turystycznej linii T15, którą codziennie uruchamia firma Londoner Buses. Co 30 minut ikona Londynu wyrusza w trasę łączącą Trafalgar Square z Tower of London. Powyżej screen weekendowego rozkładu jazdy oraz plan przejazdu linii T15. Jeden bilet kosztuje 7,5 funta. Tu link do podającej szczegóły strony Londoner Buses.
Trafalgar Square i zagęszczenie piętrowych autobusów. Kolejny kurs na turystycznej linii T15 do Tower of London właśnie rozpoczyna AEC Routemaster RM nr RM1941 (rejestracja ALD 941B) z firmy Londoner Buses. To rocznik 1964. Po lewej stronie fragment nieokreślonego New Routemastera, a po prawej na linii 139 do Golders Green jedzie Alexander Dennis Enviro 400 MMC Hybrid nr TEH2072 z Metroline London, rocznik 2015. 8.02.2025.
Trafalgar Square. Porównanie londyńskiej ikony transportu i autobusu będącego jej następcą. Na pierwszym planie Wright New Routemaster nr LT750 z firmy Metroline London na linii 9. To 2016 rocznik. W dali prezentowany na powyższych zdjęciach AEC Routemaster nr RM1941 z Londoner Buses na turystycznej trasie T15. 8.02.2025.
Bridge Street. Obok słynnego Big Bena (tu niewidocznego) przejeżdża AEC Routemaster RM o dawnym numerze RM191 (dawna i obecna rejestracja: VLT 191). Rocznik 1960. To przejazd turystyczny organizowany przez Brigit's Bakery. Wnętrze pojazdu jest zmodernizowane - zamontowano stoliki, aby móc pić herbatę i spożywać słodkości. Całość w ramach wycieczki o nazwie Classic Afternoon Tea London Sightseeing Bus Tour. Cena 45 funtów dla osoby dorosłej i 40 funtów dla dziecka. Tu szczegóły. Poniżej pojazd w ruchu. 8.02.2025.
Powyższy AEC Routemaster RM z Brigit's Bakery o dawnym numerze RM191 w wersji dynamicznej na Bridge Street. Przed nim i za nim Wright New Routemaster. 8.02.2025.
Wycofywane z Londynu Routemastery trafiały do różnych miast Wielkiej Brytanii oraz do innych krajów. W Polsce także znalazło się kilka przedstawicieli tej serii, np. w Muzeum Motoryzacji i Techniki z Otrębus w województwie mazowieckim.
Autobusy tworzone specjalnie dla Londynu to już tradycja tego miasta. Kiedy zatem zabrakło Routemasterów, władze postanowiły wprowadzić kolejny wyjątkowy pojazd. Tak powstał New Routemaster, który będzie bohaterem następnego wpisu dotyczącego londyńskich autobusów.
W Blogu Transportowym co jakiś czas prezentuję modele różnych pojazdów. Ostatnio był to trolejbus Pullman Standard z Valparaíso (tu link do tego materiału). Element kolekcji „Kultowe autobusy PRL-u” wydawnictwa De Agostini.
W tym wpisie pokażę model autobusu Leyland National 11,3. Jego producentem jest brytyjska firma EFE. Jej nazwa to skrótowiec od Exclusive First Editions.
Zacznę dość nietypowo, bo od ceny modelu. Przeglądając Internet natrafiłem na kilka ofert sprzedaży. Dotyczyły one rynku brytyjskiego i mieściły się w przedziale 10,99 – 15,95 funtów brytyjskich. Według kursu na dzień 27.11.2023 daje to wartości od 55,09 zł do 79,95 zł. W większości przypadków wysyłka stanowiła dodatkowy koszt i dotyczyła wyłącznie Wielkiej Brytanii. Były to egzemplarze ładne, zadbane, niektóre fabrycznie zapakowane w pudełko. Tu warto podkreślić, że firma EFE przestała istnieć w 2016 roku. Postawiona w stan likwidacji została przejęta przez firmę Bachmann.
Mój egzemplarz trafił do mnie dość przypadkowo. Niedawno pisałem o otwarciu nowego przystanku kolejowego Kraków Grzegórzki (tu link). Tuż obok niego, przy hali targowej, w każdą niedzielę odbywa się targ staroci. Stoisk jest dość sporo, a na nich przeróżne przedmioty. Jeden z handlujących miał duże ilości różnych samochodzików – resoraków. Pośród tych zabawek wyróżniał się pojazd innego przeznaczenia, czyli model – bohater tego wpisu. Leyland był w dobrym stanie, jedynie lekko poobcierany i trochę zabrudzony. Cena śmieszna. Raptem 10 zł, więc szybko stał się moją własnością.
Po wyczyszczeniu (tu wielkie podziękowania dla mojej żony, bo to ona oczyściła Leylanda) model prezentuje się bardzo dobrze, a drobne zarysowania praktycznie nie są widoczne i dodają „efekt eksploatacji”.
Mój egzemplarz posiada jedną z kilku dostępnych wersji malowania. Jest żółty, w oznaczeniu firmy Northern General Transport Company. Numer taborowy 4444. Linia 316 w kierunku N Shields / New York. Ma on sporo wiernie odwzorowanych detali – np. bardzo dobrej jakości (czytelne) napisy, chociażby informacja o siedzibie firmy w miejscowości Gateshead. Model został wydany w roku 1993. Jego skala to 1:76, czyli zbliżona do tej, w której ukazała się seria „Kultowe autobusy PRL-u” (1:72).
W roku 1987 firma Northern General Transport Company została sprywatyzowana. Obecnie, po przekształceniach jest to część Grupy Go-Ahead (Go-Ahead Group).
Leyland National 11,3 nr 4444 przewoźnika Northern General Transport Company. Model firmy EFE.
Spód modelu z podaną nazwą oraz skalą i logo EFE.
Detale brytyjskiego modelu.
Porównanie modelu Leylanda z przedstawionym wcześniej (tu link) Jelczem PR-110U.
Autobusy Leyland National produkowano w Wielkiej Brytanii w latach 1972 – 1985. Był to wspólny projekt dwóch znacjonalizowanych przedsiębiorstw – National Bus Company i British Leyland. W tym celu powstała nowa fabryka w miejscowości Workington.
Pojazdy te były dostępne w pięciu wersjach długości: 10,3 m, 10,6 m, 10,9 m, 11,3 m (pierwowzór dla prezentowanego modelu) i 11,6 m. Autobusy mogły mieć jedno, dwa lub trzy otwierane przez kierowcę wejścia (+ dodatkowe klamkowe drzwi awaryjne po przeciwnej stronie).
Łącznie powstało ponad 7000 tych pojazdów. Głównie na rynek Wielkiej Brytanii, a w mniejszej ilości na eksport. Autobusy Leyland National trafiły np. do Caracas w Wenezueli (aż 450 egzemplarzy – największe zamówienie eksportowe). Ponad 100 pojazdów popłynęło do miasta Kingston na Jamajce, a 40 trafiło do państwa Trynidad i Tobago. Leylandy National były także eksploatowane w Australii, Francji i Holandii oraz w Singapurze.
Obecnie autobusy Leyland National są częścią różnych kolekcji pojazdów zabytkowych. Przykładowo taki pojazd zobaczymy w Manchester Museum of Transport.
Prezentowany model autobusu nr 4444 był także dostępny w wersji z naklejoną na obu bokach czerwoną reklamą piwa „Vaux” i w oznakowaniu linii 310 w relacji do Sunderland. Ta wersja ukazała się w listopadzie 1993 (mój model bez reklamy trafił do sprzedaży w marcu 1993). Dodatkowo posiada ona numer rejestracyjny: MCN 843L. Tylko kilka detali więcej, a cena większa. Przeglądając Internet znalazłem nawet egzemplarz za 43,05 funtów (w oryginalnym opakowaniu).
