Mediolan. Stolica regionu Lombardia. Drugie co do wielkości miasto Włoch (pierwsze to Rzym), które zamieszkuje ponad milion trzysta tysięcy mieszkańców. Światowa stolica mody oraz finansowo-gospodarcze centrum Włoch.
Miasto to przyciąga ogromne ilości turystów, chcących zobaczyć między innymi ogromną Katedrę Mediolańską, piękną Galerię Wiktora Emmanuela II, czy słynną „Ostatnią Wieczerzę” Leonarda da Vinci.
Atrakcje tego ciekawego miasta łączy spora sieć tramwajowa. Co ciekawe, ona również jest elementem budzącym zainteresowanie turystów. Niekoniecznie tylko tych będących pasjonatami transportu. Dlaczego?
Ponieważ po mediolańskich torowiskach wciąż kursuje ponad sto dwadzieścia tramwajów będących przedstawicielami serii 1500, powstałej w latach 1927 – 1930. Nie obsługują one linii muzealnych. To po prostu liniowy tabor, a fakt ten jest światowym fenomenem. Carrelli, Ventotto lub Peter Witt – tak są nazywane te wagony.
Przyznam, że kiedy planowałem wyjazd do Mediolanu i odkryłem, że kursują po nim tak stare tramwaje, byłem przekonany, że natrafienie na jakiegoś ich przedstawiciela będzie graniczyło z cudem. Tym czasem to właśnie Carrelli był pierwszym typem wagonu, który zobaczyłem w tym mieście i jak się później okazało jest to pojazd bardzo powszechny, obsługujący wszystkie brygady kilku linii.
Carrelli to pojazd niezwykły. Wpływają na to jego wygląd i wiek oraz sposób jazdy. Ten ostatni element to widowisko powtarzające się na każdym przystanku. Ventotto dość szybko podjeżdża, a w trakcie hamowania otwiera drzwi i wysuwa stopnie, czemu towarzyszy odpowiedni dźwięk. To naprawdę robi wrażenie.
Piazza Virgilio. Obsługujący linię 1 Carrelli nr 1719 przejeżdża z Via Vincenzo Monti w Via Giovanni Boccaccio i za chwilę dojedzie do dworca kolejowego Milano Cadorna. „Jedynka” jest nazywana linią turystyczną, bo mija lub przejeżdża w pobliżu największych atrakcji miasta. Przykładowo za dworcem Milano Cadorna znajduje się Castello Sforzesco (Zamek Sforzów). 19.03.2024.
Historia słynnego Carrelli sięga roku 1927. Wówczas (pod koniec roku) na mediolańskie tory wyjechał prototyp późniejszej serii 1500. Wagon nr 1501. W roku 1928 dołączył do niego pojazd nr 1502. Rozpoczęły się kilkumiesięczne testy. Pojazdy różniły się wyposażeniem elektrycznym.
Z założenia nowe wagony miały zmniejszyć koszty utrzymania taboru, przy jednoczesnym zwiększeniu przepustowości linii (większa prędkość i pojemność) i poprawie komfortu podróży. Cele te osiągnięto, więc w 1928 roku zapadła decyzja o seryjnej produkcji. Mediolan zamówił wówczas 500 takich tramwajów. Ponieważ rok 1928 był decydującym dla tego modelu, zyskał on nazwę Ventotto – włoski liczebnik dwadzieścia osiem.
Seryjna produkcja tych 500 tramwajów była realizowana przez dwa lata: 1929 – 1930. Zajmowało się nią kilka przedsiębiorstw.
Società Italiana Carminati & Toselli: 110 wagonów, które otrzymały numerację od 1503 do 1612. Firma ta wyprodukowała również dwa prototypy nr 1501 i 1502 według projektu Petera Witta z USA. Człowiek ten był właścicielem amerykańskiego patentu z roku 1916, dotyczącego nowoczesnego wagonu tramwajowego, który jest tak zaprojektowany, aby maksymalnie ograniczyć postój pojazdu na przystanku, poprzez zapewnienie szybkiej wymiany pasażerów. Mamy więc dwie pary szerokich drzwi. Pierwsze na początku wagonu, za nimi ustawione bokiem do kierunku jazdy ławki dla pasażerów podróżujących na krótkiej rasie. Na środku pojazdu drugie drzwi (tylko dla wysiadających), a za nimi siedzenia ustawione przodem do jazdy – równoległe, dwuosobowe kanapy – to dla osób, które jadą dłużej. Tak pierwotnie wyglądały wszystkie mediolańskie tramwaje serii 1500.
Società Italiana Ernesto Breda: 110 wagonów, które otrzymały numerację od 1613 do 1722.
Officine Meccaniche di Reggio Emilia: 50 wagonów, które otrzymały numerację od 1723 do 1772.
Officine Meccaniche: 110 wagonów, które otrzymały numerację od 1773 do 1882.
Officine Elettroferroviarie Tallero: 110 wagonów, które otrzymały numerację od 1883 do 1992.
Officine Meccaniche Lodigiane: 10 wagonów, które otrzymały numerację od 1993 do 2002.
Już w roku 1931 rozpoczęły się pierwsze modernizacje, polegające na dodaniu trzecich drzwi na końcu pojazdu. Obecnie wszystkie liniowe wagony mają taki układ wejść. Nie ma już także zlokalizowanych z tyłu dwuosobowych kanap. Wszystkie miejsca siedzące to zamocowane wzdłuż bocznych ścian drewniane ławki.
W trakcie drugiej wojny światowej, w 1943 roku alianci dość intensywnie bombardowali Mediolan. Uszkodzeniom (niekiedy bardzo poważnym) uległo wówczas wiele wagonów Carrelli, ale fizycznie przestał istnieć tylko jeden z nich, nr 1624. Łącznie do zniszczonych w trakcie działań wojennych zaliczono aż 200 pojazdów tego typu. Nie kasowano ich jednak, tylko remontowano lub odbudowywano. Część początkowo jeździła jako wagony doczepne. Finalnie wszystkie znów stały się wagonami silnikowymi.
Pierwsze wycofywanie z ruchu większej ilości tramwajów Carrelli rozpoczęło się dopiero w 1977 roku, wraz z dostawami nowego taboru. Na szczęście nie oznaczało to likwidacji tej serii pojazdów. W latach 1988 - 1992 przeprowadzono remont kapitalny (połączony z modernizacją) 250 wagonów. Kolejne remonty wykonano w latach 2010 – 2020, poddając im 125 Ventotto.
Współczesny Mediolan to 17 linii tramwajowych. Są to trasy nr 1, 2, 3, 4, 5, 7, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 19, 24, 27, 31 i 33. Ich obsługą zajmuje się miejski przewoźnik Azienda Trasporti Milanesi SpA, czyli w skrócie ATM.
Wagony oficjalnie nazywane ATM seria 1500, czyli omawiane Carrelli, kursują na liniach 1, 5, 10, 19 i 33. Obsługują wszystkie brygady, za wyjątkiem trasy nr 19, gdzie kursują z przegubowcami serii 4700. W godzinach szczytu linia nr 1 ma częstotliwość nawet co 8 minut, więc zobaczenie, sfotografowanie, czy przejażdżka wagonem Ventotto nie stanowią żadnego problemu. Po prostu jest ich pełno.
Bez wątpienia tramwaje Carrelli są symbolem Mediolanu. Ich wizerunki pojawiają się na różnego rodzaju pamiątkach z miasta. Z informacji krążących po włoskich mediach wynika, że nie powinny im zagrozić już rozpoczęte dostawy nowych wagonów firmy Stadler. „Legendy się nie rusza”, również ze względu na pojemność Ventotto, która jest idealna dla obsługiwanych przez nie tras.
Wytłumaczyłem już, dlaczego wagony serii 1500 nazywane są Ventotto lub Peter Witt. Pora jeszcze na ich najpopularniejszą nazwę, czyli Carrelli. Włoskie słowo „carrelli” oznacza wózki. Wcześniejsze mediolańskie tramwaje posiadały tylko jeden wózek (jak np. polskie N-ki). Peter Witt ma dwa wózki i stąd Carrelli.
Via Alessandro Manzoni. Z przystanku „Teatro Alla Scala” właśnie odjeżdża Ventotto nr 1732. Obsługuje on trasę nr 1 - jedyna linia tędy przejeżdżająca. Wagon za chwilę minie słynny teatr operowy La Scala. Tuż obok znajdują się inne znane atrakcje Mediolanu: Galeria Wiktora Emanuela II, a za nią ogromna Katedra Mediolańska. 18.03.2024.
Fragmenty zadbanego wnętrza wagonu nr 1732. 18.03.2024.
Tabliczka znamionowa umieszczona na kabinie wagonu nr 1732. Jako typ pojazdu podano „Milano 1928”. Rok modernizacji 2014. Niestety brak roku produkcji. Zatem to 1929 lub 1930. Poświęciłem sporo czasu na przeszukiwanie Internetu, ale niestety nigdzie nie natrafiłem na zestawienia podające lata produkcji poszczególnych pojazdów.
Detale wnętrza obsługującego linię nr 1 Ventotto o oznaczeniu 1732. Ozdobne klosze lamp, napisy nad tylnymi oknami zabraniające plucia i palenia, a na dole awaryjne otwieranie drzwi. 18.03.2024.
Via Vitruvio. Do wielkiego dworca klejowego Milano Centrale zbliża się Carrelli nr 1782. Obsługuje on linię nr 5, na której kursują wyłącznie wagony tego typu. Tramwaj z przełomu lat 20-tych i 30-tych ubiegłego wieku mocno kontrastuje z współczesną motoryzacją i zabudową. 19.03.2024.
Część tramwajów Ventotto posiada reklamy. Tu przykład zielonego wagonu nr 1809. Jako linia 1 wjeżdża on na Largo Cairoli i zatrzymuje się na tamtejszym przystanku „Cairoli”. Obok pojazdu widać fragment Pomnika konnego Giuseppe Garibaldiego. W bezpośrednim sąsiedztwie tego miejsca znajduje się Castello Sforzesco, czyli tłumacząc Zamek Sforzów. Wagon 1809 to jeden ze 110 tramwajów Ventotto wyprodukowanych przez Officine Meccaniche, w skrócie OM. Tu warto dodać, że pod tą nazwą powstawały także samochody osobowe i ciężarowe. Finalnie, w roku 1967 marka OM została wchłonięta przez Fiata. Na zdjęciach wykonanych w trakcie postoju widać charakterystyczne dla Ventotto wysuwane stopnie i otwierane na zewnątrz drzwi. 19.03.2024.
Jedna z atrakcji Mediolanu, obok której przejeżdżają tramwaje Carrelli - Castello Sforzesco. Zdjęcie zrobione z przystanku „Cairoli”. 19.03.2024.
Poniżej przykład tramwaju Carrelli w ruchu, na filmie typu „shorts”. Wagon nr 1994, czyli jeden z 10 tramwajów wyprodukowanych przez Officine Meccaniche Lodigiane z miejscowości Lodi w pobliżu Mediolanu. Obsługuje on linię 19, przejeżdżając przez Corso Magenta w rejonie kościoła San Maurizio al Monastero Maggiore, który słynie z dzieł sztuki i fresków. Nagrywałem 19 marca 2024.
Zdjęcie to link do filmu Shorts - Carrelli nr 1994 na linii 19.
Drugi materiał poświęcony tramwajom w Mediolanie również będzie dotyczył słynnych Ventotto.
