W roku 2020 pisałem o dość oryginalnym promowaniu prywatnej placówki muzealnej przy drodze wojewódzkiej nr 780 łączącej Kraków z Chełmem Śląskim (tu link do tego materiału).
Do tego celu wykorzystano małe lokomotywy, które pełniąc funkcję pomników – reklam, zapraszały do zwiedzania. Kilka miesięcy temu pojawił się nowy tego typu obiekt. Także przy drodze nr 780.
Tym razem jest to ciężarówka. Piękny Star 25 z zabudową pożarniczą.
Jaki to rodzaj zabudowy? Tu poddaję się, po prostu nie wiem. Może Jelcz 002, 028 lub 003. Nie chcę wprowadzać w błąd. Ogólnie rzecz ujmując bardzo dobry pomysł, przy okazji świetnie prezentujący kultowy polski pojazd.
Strażackiego Stara 25 ustawiono na wzniesieniu, obok stacji paliw ALFA. Zatem jest gdzie się zatrzymać, jeżeli chcemy dokładniej przyjrzeć się tej ciekawej maszynie, legendzie polskiego pożarnictwa.
Pomnik - reklama. Star 25 zaprasza do Małopolskiego Muzeum Pożarnictwa w Alwerni. 25.08.2024.
Znaczek Star 25 na masce strażackiego oldtimera. 25.08.2024.
Star 25 przede wszystkim reklamuje Małopolskie Muzeum Pożarnictwa w Alwerni. To placówka, której historia sięga 1953 roku. Jednak od niedawna, bo od 2024 roku zyskała nową siedzibę. Teraz zbiory strażackie można oglądać codziennie. W tym kolekcję pojazdów. Przyznam, że jest ona bardzo ciekawa. W nowym obiekcie jeszcze jej nie podziwiałem, ale mam nadzieję, że już niedługo się to zmieni.
Muzeum mieści się przy ulicy Korycińskiego i jest czynne w godzinach:
Minęło już trochę czasu od pierwszego wpisu dotyczącego muzeum parowozów w tureckiej miejscowości Çamlık (tu link do tego materiału). Zatem czas na odświeżenie tematu i obiecaną historię tej ciekawej placówki, w której znajdziemy również akcenty kolejowe dotyczące Polski.
Çamlık Buharlı Lokomotif Müzesi znajduje się przy czynnej linii kolejowej z Izmiru do Aydin. To najstarsza linia kolejowa w Turcji, powstała za czasów Imperium Osmańskiego, które udzieliło 50-letniej koncesji brytyjskiej firmie ORC (Oriental Railway Company). Jej pierwszy odcinek Alsancak – Seydiköy został otwarty 30 października 1858. Alsancak to wciąż czynna stacja położona przy porcie w Izmirze. To tam z założenia miały docierać surowce i płody rolne, a w przeciwną stronę wyruszać towary importowane. Całość trasy do Aydin otwarto dopiero 1 lipca 1866. Później ORC rozbudowywało sieć połączeń, finalnie ciągnąc główną linię do Eğirdir (otwarcie w roku 1912).
Obsługę pierwszych pociągów zapewniały parowozy firmy Robert Stephenson & Company.
Linia Izmir (Alsancak) – Aydin to pierwsza trasa kolejowa na terenie obecnej Turcji. Pierwsza w Anatolii, ale w czasach Imperium Osmańskiego palmę pierwszeństwa dzierżyła wybudowana na terenie obecnego Egiptu (wówczas część Imperium) linia Aleksandria – Kair z 1856 roku.
Odcinek linii ORC, na terenie którego znajduje się muzeum to teren dawnej stacji Çamlık. Została ona przeniesiona w nową lokalizację, w związku z przebudową linii – zmiana przebiegu trasy, nowy tunel. Obecny wygląd stacji Çamlık pod tym linkiem.
W którym roku przeniesiono stację? Tu pojawia się problem. W wielu źródłach podawany jest rok 1991, ale to wydaje się mało prawdopodobne. Tylko w jednym miejscu natrafiłem na lata 70-te i to raczej jest właściwa wersja. Dlaczego? Bo teren dawnej stacji nadal był eksploatowany – jako parowozownia. Trakcję parową wycofano z tej linii już na początku lat 90-tych, więc bez sensu byłoby tworzenie (przebudowywanie) układu torowego, aby zapewnić dostęp do parowozowni tylko na około rok. Na około 30-lat ma już sens i uzasadnienie ekonomiczne.
Pewne natomiast jest, że od roku 1991 rozpoczęto tworzenie muzeum, a swą działalność rozpoczęło ono w 1997 roku (tu również pojawiają się różne źródłowe rozbieżności, być może już w 1991 roku część ekspozycji można było oglądać). Eksponaty są ustawione „pod chmurką”, w większości na oryginalnym układzie torowym z 1866 roku. Ponoć szyny również są z tamtego okresu.
Teren i ekspozycja pozostają własnością tureckich kolei TCDD, które przekazały je w wieloletnią dzierżawę rodzinie Mısırlıoğlu, związanej zawodowo ze stacją Çamlık.
Pozostałość dawnego toru linii ORC w stronę Izmiru. Wchodzi się nim na teren muzeum, które w chwili wykonania zdjęcia było za moimi plecami (tam zachowano ciągłość toru i są na nim ustawione eksponaty). Po widocznej dalej ulicy kursują między innymi dolmusze z Kusadasi. Za drogą znajduje się stary, nieczynny tunel. W dali widać pozostałości dawnej zabudowy stacji Çamlık. 5.08.2021.
Kolejne pozostałości po dawnej stacji Çamlık, które nie znajdują się na terenie muzeum. Dwa ręczne dźwigi służące do nawęglania parowozów, które pomagały pokonywać pociągom strome zbocza od strony miasta Selçuk (czyli od strony Izmiru). 5.08.2021.
Jeden z elementów ekspozycji muzeum znajduje się na terenie ogólnodostępnym. Stoi jako pomnik przy drodze D550. To mały, wąskotorowy parowóz Henschel Bt nr 140 z roku 1918. Przystosowany do rozstawu szyn 600 mm. Ten model uznawany jest za najbardziej charakterystyczny parowóz wąskotorowy w Turcji.
W trakcie pierwszej wojny światowej firma Henschel dostarczyła do Anatolii 95 takich parowozów. Były to maszyny zgodne z niemiecką specyfikacją wojskową. Zostały one zatrudnione przy budowie Kolei Bagdadzkiej („Bagdadbau”). Tymczasowa linia wąskotorowa była tam wykorzystywana do przewozu pracowników, sprzętu i materiałów. Co ciekawe, zachowały się zdjęcia prezentujące parowozy Henschel Bt prowadzące składy normalnotorowych wagonów na wąskotorowych transporterach.
Wąskotorówkę tę również intensywnie wykorzystywało niemieckie wojsko – w okresie 1917/1918 była tak zwaną „linią życia” dla frontu mezopotamskiego. Tu warto dodać, że budowa Kolei Bagdadzkiej jest zaliczana do jednego z powodów wybuchu pierwszej wojny światowej. Stała się symbolem rosnących wpływów Niemiec na Bliskim Wschodzie.
Praca tych maszyn była szczególnie związana z rejonem Bram Cylicyjskich - przełęcz przez góry Taurus z płaskowyżu anatolijskiego na równiny cylicyjskie. Najbardziej znana droga do Adany, używana od czasów starożytnych. Skorzystali z niej np. Aleksander Wielki i biblijny apostoł Paweł. Teren bardzo trudny, z dużymi różnicami wysokości. To właśnie tam prace trwały najdłużej – ze względu na budowę tuneli. Dokończono je dopiero w 1918 roku, na krótko przed rozejmem w Mudros (30 października 1918), w trakcie którego zakończono działania wojenne pomiędzy Imperium Osmańskim, a Ententą. Kolej Bagdadzka została wówczas w całości przejęta przez Brytyjczyków.
Nie ma zbyt wielu informacji o dalszych losach tych wąskotorowych maszyn. Część wywieziono, może trafiły do kraju produkcji, czyli do Niemiec. Pewna ich ilość została w Anatolii. Na pewno już po zakończeniu wojny nadal były zatrudnione przy budowie normalnotorowej Kolei Bagdadzkiej. Prace musiały być wykonane zarówno w rejonie Bram Cylicyjskich, jak i na terenie Iraku i Syrii. Ze względu na różne konflikty, stefy interesów itp., trwało to przez wiele kolejnych lat. Jednak mało prawdopodobne jest, aby parowozy te pracowały wówczas w innych miejscach, niż przy Bramach Cylicyjskich. Co ciekawe, pierwszy bezpośredni pociąg pasażerski jadący ze Stambułu dotarł do Bagdadu dopiero 1 lipca 1940. Wówczas gotowa była cała trasa Kolei Bagdadzkiej.
Egzemplarz parowozu Henschel Bt pokazany w Çamlıku po pracach na Kolei Bagdadzkiej trafił do kopalni węgla kamiennego w miejscowości Zonguldak na wybrzeżu Morza Czarnego. Jego historia nie jest niestety nigdzie szczegółowo opisana. Na pewno po wywiezieniu z kopalni wiele lat spędził na terenie muzeum, w którym być może pojawił się już na początku lat 90-tych. Za płot, czyli na miejsce obecnej ekspozycji trafił dopiero około 2019 roku. Od tamtego czasu pełni rolę pomnika, będącego reklamą muzeum. Niestety biura podróży traktują tę placówkę bardzo źle – ignorują jej istnienie, skupiając się na innych atrakcjach okolicy, jednocześnie marnując czas turystów biorących udział w zorganizowanych wycieczkach na np. obowiązkową wizytę w fabryce kurtek skórzanych. Kiedy w 2009 roku przejeżdżaliśmy obok drogowskazu do muzeum, polska przewodniczka nie potrafiła mi niczego powiedzieć na jego temat, a wręcz była wyraźnie zdziwiona istnieniem czegoś takiego.
Parowóz Henschel Bt ustawiony jako pomnik w rejonie muzeum. Na maszynie widoczna tabliczka „Bagdadbau”, czyli z niemiecką nazwą Kolei Bagdadzkiej. Lipiec 2019. Źródło: Google Street View.
W Internecie są dostępne zdjęcia pokazujące parowozy Henschel Bt pracujące przy budowie Kolei Bagdadzkiej. Powyżej przykłady. Na samej górze skład wagonów normalnotorowych przewożony na wąskotorowych transporterach. Źródło: www.levantineheritage.com. Tu aktywny link.
Już w Republice Turcji (proklamacja w 1923 roku) parowozy Henschel Bt znalazły zatrudnienie w wojsku i w przemyśle. Obecnie na terenie kraju zachowanych jest sześć takich maszyn. Pięć pełni funkcję zimnych eksponatów – pomników. Jedna jest wciąż czynna. Prowadzi pociągi turystyczne na kolei parkowej Eskişehir Sazova. Maszynę tę poddano przeróbce. Nie jest ona już parowa – teraz napędza ją sprężone powietrze, które jest wytwarzane przez spalinowy agregat ukryty w pierwszym wagonie.
Poniżej znaleziony w serwisie YouTube krótki filmik pokazujący przerobiony parowóz Henschel Bt w ruchu. Tory kolei parkowej mają rozstaw 600 mm, czyli jak wąskotorówka do budowy Kolei Bagdadzkiej.
Jeszcze jedno krótkie nagranie pokazujące także rejon, przez który przebiega trasa parkowej kolejki.
W następnej części reportażu o muzeum parowozów zaproszę Was już na teren tej ciekawej placówki. Eksponaty są tam ustawione na zachowanym torowisku (tu szczególne wrażenie robią parowozy stojące przy obrotnicy) lub na specjalnie przygotowanych fragmentach torów.
Na początek pokażę najstarszy parowóz z tej liczącej ponad 30 egzemplarzy kolekcji. Rocznik 1887, a producent to słynny Robert Stephenson.
W Blogu Transportowym co jakiś czas zamieszczam fotorelacje ze stacji kolejowej Oświęcim (tu przykładowy link). Teraz dla odmiany zapraszam na dworzec w Kędzierzynie-Koźlu. Takie wejście na chwilę, aby zobaczyć, czy jest coś ciekawego.
To była sobota, 4 luty 2023. Kiedy przechodziłem tunelem pod peronami, właśnie na ostatni z nich (nr 4) wjechał pociąg regio nr 64208/9 w relacji Wrocław Główny (12:05) – Brzeg (12:40/41) – Opole Główne (13:14/16) – Kędzierzyn-Koźle (13:56/57) – Nędza (14:20) – Racibórz (14:30). Przyjechało nim dość sporo osób, które skutecznie utrudniły mi wejście na peron. A na nim stał podstawiony moim zdaniem bardzo ciekawy pojazd.
To EN71-010 z roku 1976, czyli jednostka już blisko 50-letnia. Według dostępnych w Internecie źródeł, do wrocławskiego zakładu Polregio przydzielono ją dopiero w 2021 roku. Wcześniej obsługiwała relacje w Małopolsce, szczególnie w górskie rejony, bo wszakże ezt serii EN71 zostały zaprojektowane dla połączeń z Krakowa do Zakopanego.
Ogrom pasażerów blokujących schody i tylko minutowy postój w Kędzierzynie sprawiły, że nie udało mi się wykonać zaplanowanych zdjęć portretowych w peronie. Na szczęście jednak choć coś zrobiłem. Szkoda tylko, że ten piękny pojazd padł ofiarą graficiarzy. Okropne bazgroły pokrywały większą jego część. Niestety takie dewastacje kursującego po Opolszczyźnie taboru są bardzo częste. Przypomina mi to lata 90-te ubiegłego wieku, gdy bohomazy były nieodzownym (choć niechcianym) elementem polskiej kolei.
EN71-010 przy peronie czwartym stacji Kędzierzyn-Koźle. Niestety barwy Polregio w większości pokrywa graffiti. 4.02.2023.
EN71-010 odjeżdża do Raciborza. Z tej perspektywy bohomazów na szczęście aż tak nie widać. W dali po lewej charakterystyczna, ciekawa architektonicznie nastawnia KKA. 4.02.2023.
Przy peronie drugim stał inny starszy wiekiem pojazd z Polregio. To EN57-2063. Rocznik 1983, pierwotnie jako EN57-1518 ze Szczecina. W roku 2007 jednostka przeszła modernizację do standardu SPOT, stając się obecnym EN57-2063. Pierwotny przydział to województwo śląskie, następnie Łódź i finalnie w roku 2020 Opole.
Ezt udokumentowałem jako pociąg regio nr 94922 w relacji Kędzierzyn-Koźle (14:20) – Taciszów (14:41) – Gliwice (14:58). Ta jednostka również została „posprejowana”.
EN57-2063 jako pociąg regio do Gliwic. 4.02.2023.
Przy pięknej i wyremontowanej nastawni bramowej KKA ustawiła się czarna „Ludmiła”. Niestety przysłonięta słupami.
To lokomotywa o oznaczeniu BR232-253. Rocznik 1975. Pierwotnie na stanie wschodnioniemieckich kolei Deutsche Reichsbahn (DR), a po zjednoczeniu Deutsche Bahn (DB). Obecnie własność firmy Cargounit z Wrocławia, która specjalizuje się w wynajmie lokomotyw. Jak podano na stronie internetowej tej spółki, jest ich całkiem sporo, bo aż 183, w tym 100 elektrowozów. Na wynajem przeznaczone są także cztery ezt.
Takich obiektów w Polsce nie ma zbyt wiele, a niektóre z istniejących są zagrożone likwidacją, np. w Pyskowicach. Temu na szczęście nic nie grozi, a nawet przeprowadzono remont. Nastawnia bramowa KKA na stacji Kędzierzyn-Koźle. Za nią ukrywa się czarna lokomotywa BR232-253 z firmy Cargounit. 4.02.2023.
Lokomotywę BR232-253 niestety przysłaniały liczne słupy.
Na wysokości „Ludmiły” do zdjęć pozowała inna czarna lokomotywa. To pełniący funkcję pomnika parowóz Ty2-2118, o którym pisałem tutaj.
Parowóz Ty2-2118 jako pomnik przy stacji Kędzierzyn-Koźle. Rocznik 1943. 4.02.2023.
Więcej pojazdów kolejowych nie było. Panujący chłód nie zachęcił mnie do czekania na przyjazd kolejnych.
Przy ul. Życzkowskiego w Krakowie, za jednym z budynków, na fragmencie toru ustawiono historyczny wagon towarowy. Pełni on funkcję pomnika techniki.
Przyznam, że jest on dość słabo widoczny z ulicy. Jego fragment dostrzegłem przypadkowo. Przy wagonie nie ma żadnych informacji na jego temat. Dopiero po dłuższym przeszukiwaniu Internetu trafiłem na stronę firmy Radionika, która oferuje urządzenia i systemy radiokomunikacyjne dla kolejnictwa. To na niej znalazłem informacje o renowacji tego zabytkowego pojazdu.
Wagon – pomnik ustawiono za budynkiem, w którym mieści się siedziba Radioniki. Jak podano na stronie firmy, to Verbandsbauart A2. Rocznik nieokreślony w 100%, najprawdopodobniej 1928. Wyprodukowany w Niemczech i do końca drugiej wojny światowej eksploatowany przez tamtejszą kolej. Jak podaje Radionika: „Z pewnością, szczególnie podczas wojny, wagon nie służył wyłącznie do przewozu zwierząt czy towarów ogólnego zapotrzebowania”, stąd można wnioskować, że w jego historii pojawiały się transporty ludzi do obozów koncentracyjnych. Tu link do materiału o tej tematyce.
Po wojnie opisywany wagon trafił do PKP. W roku 1976 zakończono jego eksploatację jako pojazdu doczepnego, ale nadal służył przewoźnikowi – stał się magazynem w lokomotywowni Piotrków Trybunalski. Pod koniec lat 80-tych trafił do Polskiego Stowarzyszenia Miłośników Kolei i przez kolejne lata oczekiwał na renowację.
To czekanie trwało aż do roku 2016. Wtedy Radionika podjęła się trudnego zadania odrestaurowania wagonu. Działania te przeprowadzono w oparciu o oryginalną dokumentację. Prace trwały ponad rok. Więcej informacji o wagonie na stronie Radioniki pod tym linkiem.
Wagon kryty Verbandsbauart A2 jako pomnik za budynkiem przy ul. Życzkowskiego w Krakowie. Pojazd został ucharakteryzowany na lata 30-te ubiegłego wieku, ale w oznaczeniu PKP, a nie przewoźnika niemieckiego. 10.04.2022.
Niestety bezpośrednio przy wagonie znajduje się parking i nie zawsze pomnik można podziwiać w całej okazałości.
Zbliżenia na detale wagonu, np. maźnice z roku 1916 i 1922. Pojazd oznaczony jako seria Kd nr 133 389 PKP.
Dostęp do wagonu nie jest utrudniony. Można bez problemu do niego dotrzeć z ul. Życzkowskiego (przy budynku nr 12). Ponieważ tuż przy nim zlokalizowano parking, najlepiej ten piękny pomnik techniki oglądać w dni wolne od pracy, gdy parkuje tam mniej pojazdów.
Verbandsbauart to ogólna nazwa wagonów towarowych budowanych dla kolei niemieckich. Dokładnie dla Związku Niemieckich Kolei Państwowych (Der Deutsche Staatsbahnwagenverband - DWV). Pod oznaczeniem A2 funkcjonowały dwuosiowe wagony kryte. Powstało ich około 150 tysięcy egzemplarzy.
